W POSZUKIWANIU STAREGO CMENTARZA GMINY ŻYDOWSKIEJ

Niedziela, 30 października 2011 · dodano: 30.10.2011 | Komentarze 13

W niedzielę postanowiliśmy poszukać nekropolii, zwanej przez tczewian Żydowską Górka, której z ulicy praktycznie nie widać. Przy drodze nie ma żadnego drogowskazu informującego o położeniu cmentarza, brakuje też zwyczajnej ścieżki, aby do niego dojść. Musieliśmy przedzierać się przez chaszcze. Zadrzewiony pagórek, od kiedy w jego najbliższym sąsiedztwie postawiono zakład produkcyjny, z ul. Bałdowskiej jest praktycznie niewidoczny.
Między wzniesieniem a ogrodzeniem fabryki znajduje się ściana z fragmentami macew z czytelnymi jeszcze napisami. Odsłonięto ją w latach 90. - gdy jeszcze nie było zakładu - z inicjatywy władz Tczewa i miasta partnerskiego Lev Hasharon w Izraelu. Na szczycie pagórka i tuż pod nim zachowało się jeszcze kilka macew. Niektóre tylko we fragmentach, inne leżą przewrócone. W poprzek wzniesienia biegnie rów – niemiecka transzeja z lat wojny. Niestety, są także widoczne ślady wskazujące na to, że cmentarz stał się częstym miejscem imprez – butelki po wódce i masa innych śmieci... taki smutny widok zastaliśmy dzisiaj.

TROCHĘ HISTORII
Jak podaje "Encyclopedia of Jewish Life before and during the Holocaust", żydowscy kupcy byli obecni Tczewie już w XV wieku, jednak zezwolenie na osiedlenie się w mieście otrzymali dopiero po 1772 roku. Podstawą utrzymania większości pierwszych tczewskich Żydów był handel zbożem i skórami. W 1835 roku w mieście powstała synagoga. W 1887 roku społeczność wyznawców judaizmu w Tczewie liczyła 515 osób, przy ogólnej liczbie około jedenastu tysięcy wszystkich mieszkańców. Przełom XIX i XX w. przyniósł masową emigrację ludności żydowskiej. Wielu Żydów opuściło swój rodzinny sztetl i wyjechało między innymi do Ameryki w poszukiwaniu lepszej przyszłości. W 1939 roku w mieście pozostało już tylko kilkanaście osób pochodzenia żydowskiego. Większość z nich została zgładzona przez nazistów w pierwszych dniach po wybuchu II wojny światowej.
Cmentarz na Żydowskiej Górce powstał w połowie XIX wieku (wg tablicy ustawionej przez miasta partnerskie – w 1835 r.) i funkcjonował do wybuchu II wojny światowej. Zajmuje powierzchnię 0,23 hektara. Nekropolia została zniszczona podczas wojny, a proces dewastacji trwał także w latach późniejszych. Cmentarz zamknięto urzędowo w 1972 r. Jak informuje portal Wirtualny Sztetl, jeszcze w latach 90. ubiegłego stulecia na cmentarzu znajdowało się kilkadziesiąt macew. Na jednej z zachowanych widnieją dłonie rozłożone w geście błogosławieństwa i hebrajski napis: „Tu spoczywa nasz nauczyciel i rabbi Jakub syn naszego nauczyciela, rabbiego Szymona, sprawiedliwego kapłana, odszedł w podeszłym wieku. Zmarł w dzień zwykły czasu świątecznego Sukot w Hoszana Rabba...”
Macewa i kirkut
Macewa – żydowska stela nagrobna, najczęściej w formie pionowo ustawionej, prostokątnej płyty kamiennej lub drewnianej (od XIX w. także żeliwnej) zakończonej linią prostą, trójkątem, półkolem lub dwoma odcinkami koła. Górną jej część wypełnia płaskorzeźba, dolną zaś inskrypcja (epitafium). Płaskorzeźby mają znaczenie nie tylko dekoracyjne, lecz także symboliczne – ich elementy przedstawiają w sposób mniej lub bardziej oczywisty różne cechy zmarłego.
Kirkut, kierkow, kierchol, kirchol (od niem. słowa Kirchhof, oznaczającego dziedziniec kościelny, na którym grzebano zmarłych) – określenie cmentarza żydowskiego od wieków używane przez Polaków, głównie mieszkańców Galicji. Żydzi nie używali tego określenia, zastępując je nazwami w jidysz, pochodzącymi z hebrajskiego.

Lapidarium z fragmentami kilku uszkodzonych macew. © Nefre

Tablica pamiątkowa na Starym Cmentarzu Żydowskim w Tczewie. © Nefre

Schody na Stary Cmentarz Żydowski w Tczewie. © Nefre

Nagrobki na Starym Cmentarzu Żydowskim w Tczewie © Nefre

Fragment macew © Nefre

Fragment macew © Nefre

Lapidarium z fragmentami kilku uszkodzonych macew. © Nefre

Fragment macewy na Starym Cmentarzu Żydowskim w Tczewie. © Nefre

Fragment macewy na Starym Cmentarzu Żydowskim w Tczewie. © Nefre

Fragment macewy na Starym Cmentarzu Żydowskim w Tczewie. © Nefre

Fragment macewy na Starym Cmentarzu Żydowskim w Tczewie. © Nefre